Mercenary and International Mercenary Armies

حسام ميمڻ

1 مارچ 2012

ڪرائي جا قاتل ۽ ڪرائي جون قاتل بين الااقوامي فوجون

لفظ ڪرائي جو قاتل ڪنهن نه ٻڌو آهي، اسان وٽ اهو لفظ غنڊاگرديءَ، شوداگريءَ يا ڀوتارڪي، سمگلرس يا هيٺين دنيا (Under world) جي حوالي سان ڄاتو ۽ سڄاتو ويندو آهي. ان جو مطلب اهو آهي ته پئسا ڏئي ڪنهن کي ان ڪري مارائجي جيئن پنهنجو برو ڪم جاري رکيو وڃي ۽ راهه ۾ اٽڪيل روڙي کي ڌڪي ڌاري ڪجي، جيئن ڪو ڪڇي ئي نه سگهي، ۽ شوداگريءَ جي دنيا شاد ۽ آباد رهي ۽ داٻي ۽ دڙڪي جي دنيا جو شان ۽ دٻدٻو برقرار رهي. اسان واري سماج ۾ اهو فيڪٽر وڏي پئماني تي موجود آهي، پر ميڊيا جي ترقيءَ جي باوجود، ان حوالي سان، اسان وٽ ڪو جامع ڪتاب يا ڪا رپورٽ نه آئي آهي. ڪرائي جي قاتل کي انگريزيءَ ۾ Mercenary چيو ويندو آهي. اهو لفظ 14 صديءَ جي پڇاڙڪي سالن کان استعمال ۾ آهي، جيڪو لاطيني لفظ Mercenarious مان ورتل آهي، جنهن جو مطلب آهي، “جيڪو پئسن/پگهار لاءِ ڪجهه به ڪري”

سياست جي دنيا ۾ انتقام به ٿيندا آهن، مخالفتون به ٿينديون آهن، فلمن ۾ اڪثر اهڙا ڪرائي جا قاتل نظر ايندا آهن، جيڪي ڪجهه ڏوڪڙن جي ڪري ڪنهن ٻئي جي سياسي مفادن جي ڪري نيڪ صفت انسانن کي ماريندا آهن ته جيئن پنهنجي اگري ڪم کي سولائيءَ سان اڳتي وڌائي سگهجي. هر سماج ۾ اهو فيڪٽر موجود آهي، ۽ ڏاڍو طاقتور ۽ پٺ وارو آهي، ان تي لکڻ، ان کي واضح ڪرڻ شايد صحافين لاءِ انڪري به ڏکيو آهي جو انهن جي جان خطري ۾ پئجي ويندي. اوهان اندازو لڳايو ته ڪيترا ماڻهو ٻاهرين دنيا ۾ هليا ويندا آهن، اهي ڌارين ملڪن ۾ political asylum يعني سياسي پناهه وٺندا آهن، ان حوالي سان به ڪا خاص رپورٽ يا ڪتاب اچي نه سگهيو آهي ته انهن ٻين ملڪن ۾ ڪهڙن سببن جي ڪري پناهه ورتي يا اهي ڪهڙيون حالتون هيون جو انهن کي ائين ڪرڻو پيو. ڪرائي جا قاتل ڪنهن به اثر رسوخ واري ماڻهوءَ وٽ ٿي سگهن ٿا، پئسي تي قتل ڪرائڻ ڪا نئين شيءِ ناهي، جيڪڏهن تاريخ کي ٿورڙو ڦلهوڙيو وڃي ته اهڙا ڪيترائي ڪردار سامهون ايندا. حسد، تعصب، ذاتي مفاد، سياسي مفاد ۽ ٻين ڪيترن ئي سببن جي ڪري، ماڻهن کي مارايو ويو، اتهاس اهڙن قتلن سان ڀريو پيو آهي.

ڊاڪٽر انور فگار هڪڙو هڪ ڪتاب لکيو هيو “شڪارپور جي صحافتي تاريخ” مان پڙهڻ کان اڳ اهو سوچيو هيو ته شايد الله بخش سومرو جي شهادت جي حوالي سان ڪي ثبوت هجن، يا ڪو سراغ ملي سگهي، متان ڪنهن صحافيءَ دل کولي ان ڪيس کي قلمبند ڪيو هجي، ۽ اخبارن جي زينت بڻيو هجي، پر ڪتاب پڙهڻ کان پوءِ مونکي ڪانگريس جا ورهاڱي کان اڳ جا ڪيترائي حوالا مليا، خلافت تحريڪ تي به ڪجهه مواد مليو، پرشهيد الله بخش سومرو جي حوالي سان مونکي ڪا اهڙي شيءِ نظر نه آئي، نه ئي وري پيپلز پارٽيءَ جي سرگرم رهنما مولوي سعدالله ميمڻ جي قتل جي حوالي سان، ڪا اهڙي شيءِ نظر نه آئي، جو چئجي ته فلاڻي قتل ڪيو يا فلاڻي. اتر سنڌ جا ايترا ڪيترا ماڻهو ماريا ويا، يا سنڌ صوبي ۾ ڪنهن، ڪنهن کي ڪيئن ۽ ڇو مارايو، ڪجهه چئي نٿو سگهجي..... بس، قتل ٿيندا ويا، تاريخ ۾ رقم ٿيندا ويا ۽ راز لڪندا رهيا آهن. اهڙي طرح ڪرائي جي قاتلن جو چلتو هلندو رهيوآهي.

پنهنجي سماج ۾ ته بي پناهه پاپ پلندا رهن ٿا، اخبارون روز ظلم جي داستانن سان ڀريون پيون آهن، ڪيتريون ئي مائون پنهنجي نوجوان ڌيئرن لاءِ روئنديون رهن ٿيون، پنهنجي جوڌن پٽن لاءِ والدين جون اکيون اشڪبار رهن ٿيون، خبرون اچن ٿيون ۽ خبرون وڃن ٿيون. قتل ته اسان جي سماج ۾ هڪ عام ريت بڻجي ويو آهي، پوءِ اهي سياسي قتل هجن، لساني قتل هجن، مذهبي قتل هجن، قبائلي قتل هجن، ڪاروڪاري هجي، پاڻيءَ جي واري تي قتل هجن يا ڪنهن ٻارڙي کي قتل ڪري، سسي ڌاري ڪري ۽ گند جي پيتيءَ ۾ پراڻي دشمنيءَ جي آڙ ۾ اڇلايو وڃي يا ڪنهن معصوم سان ريپ ڪري وري ان کي قتل ڪيو ويو هجي. اهي ته قصا ٿيا جاهليت جا، هڪ بند سماج جا، پر دنيا جي ترقي يافتا ملڪن ۾ ڪيتريون ئي فوجون به آهن جيڪي ڪرائي جون قاتل آهن ۽ اهي پروفيشنل ٽرينگس وٺي ڪري، ماڻهن کي مارن ٿيون ۽ پئسا ڪمائين ٿيون. انهن جو دين ڌرم ايترو آهي ته انهن کي پئسا گهرجن ۽ پئسن جي عيوض اهي “اخلاقيات” کان هٽيل ڪم ڪري وٺن ٿيون، انهن جو ڪنهن به مذهب، اخلاقيات يا فلسفي يا نظرئي سان واسطو ناهي، انهن کي ته بس پنهنجا پروفيشنل فرض پورا ڪرڻا آهن ڇو ته جنهن ڪم جا پئسا ورتا ويا آهن ته اهو ڪم ته پورو ڪرڻو آهي نه ته انهن جي پروفيشنل ازم کي ڪاپاري ڌڪ لڳندو ۽ مارڪيٽ ۾ انهن جي عزت نه رهندي ۽ جي اهي رحم کائين ته پوءِ ڌنڌو ڪيئن هلي سگهندو.

پروفيشنل ڪرائي جي قاتل فوجن جو ذڪر ته ٿورو گهڻو ڪبو پر اها ڳالهه ڪرڻ به ضروري آهي ته اسان وٽ سنڌ جي تاريخ تي جيڪي ڪتاب آيا آهن، انهن جي چير ڦاڙ تي ڪو خاص ڪم نه ٿيو آهي، يعني اسان وٽ تاريخ جي حوالي سان تنقيد بنهه ڪونهي،مون تازوشيخ عزيز جو ڪتاب پڙهيو پئي، ڪتاب جو نالو آهي Notes on Sindh هن صاحب به پنهنجي مهاڳ ۾ اها ڳالهه ڪئي آهي ته سنڌ جي تاريخ re-write ڪئي وڃي يعني ٻيهر لکي وڃي. پر ڪتاب ۾ اندر تاريخ جي حوالي سان ڪا اهڙي ڳالهه ناهي، جيڪا چئجي ته هيءَ نئين شيءِ آهي، ها ڌار ڌار مضمون آهن جيڪي هِتي هُتي ڇپيا ۽ انهن کي compile ڪري ڪتابي صورت ۾ ڇپايو ويو آهي. جيئن ته اسان وٽ انگريزيءَ ۾ ڪتاب گهٽ آهن انڪري هن ڪتاب جي اسان وٽ بهرحال اهميت آهي ۽ شيخ عزيز صاحب هڪ ڏاهو ۽ سنڌ جي تاريخ تي گهري نظر رکندڙ ۽ برجستوصحافي آهي؛ پر منهنجي دل چوندي آهي ته اهڙي تنقيد اچي، جهڙي ڪوشش امر جليل پنهنجي تازي چپيل ڪتاب “سنڌنامون _ تاريخ جا نوان پراڻا ورق، اولڙا ۽ عڪس” ۾ ڪئي آهي، اهڙي ڪوشش شايد اسان وٽ پهريان به ڪنهن ڪئي هجي، پر منهنجي نظر مان نه گذري آهي، ڪتاب جا پويان يارنهن باب، جيڪي سنڌ نامي جي عنوان سان آهن، مان چاهيان ٿو ته هر سنڌي ماڻهو پڙهي ته جيئن انهن کي خبر پوي ته اسان جي تاريخ ڇا آهي ۽ ڪهڙا ڪهڙا دلچسپ ڪارناما سرانجام ڏنا آهن، اسان واري حڪمرانن. امر جليل لکي ٿو:

“سنڌ نامي لاءِ پڪو پهه ڪيو هيم ته ڪالم ۾ سنڌ جي قديم ۽ جديد تاريخ جو نئين سر جائزو وٺندس. پنهنجي تاريخ جو ڇيد ڪندس. تاريخ جي هر دور ۾ ڌارين هٿان چيڀاٽجي وڃڻ واري عمل جي توهان سان ملي، گڏجي سڏجي ڇنڊڇاڻ ڪندس. اسين جيستائين، بيدرديءَ ۽ بيرحميءَ سان پنهنجي مسلسل زوال جي سببن جي جراحي، يعني آپريشن نه ڪنداسين، تيستائين آئينده لاءِ پنهنجي راهه متين ڪري نه سگهنداسين. ڀٽڪندا رهنداسين، اوندهه انڌوڪار ۾ ڌڪا کائينداسين. پنهنجي ڌرتيءَ لاءِ اوپرا ٿي پونداسين. دز هٽائي جيڪڏهن آئيني ۾ پنهنجو منهن ڏٺوسين ته پاڻ کي سڃاڻي نه سگهنداسين!”

سوچيندو آهيان، جي انگريز برصغير جي تاريخ تي ڪم نه ڪن ها، ته اسان وٽ گهڻي ڀاڱي اونده هجي ها، پر ڪجهه ماڻهو قابلِ تعريف آهن، جن ڏينهن رات هڪ ڪري سنڌ جي تاريخ مرتب ڪئي، انهن کي سلام آهي، جنهن دور ۾ انٽرنيٽ نه هئي، ڪمپوٽر نه هيو، پر انهن سنڌ جي تاريخ تي شاندار ڪم ڪيو، جيئن محترم مولائي شيدائي، ڪاڪو ڀيرو مل، مرزا قليچ بيگ ۽ ڪجهه ٻيا ۽ ايم ايڇ پنهور صاحب جو نالو نه کڻڻ گناه برابر آهي. بهرحال، تاريخ وڏو دلچسپ ۽ اهم مضمون آهي، جنهن کي سائنسي بنيادن تي لکڻ انتهائي ضروري آهي. مان الائي ڪٿي پڄي ويس، پر ڪرائي جي قاتلن جي تاريخ خبر ناهي ڪير لکندو پر اها تاريخ انتهائي اهم هوندي، ڇو ته سبق آموز هوندي، اها ٻي ڳالهه آهي ته اسان وٽ چيو ويندو آهي ته سياستدان تاريخ مان سکن ته سڀ ٺيڪ ٿي وڃي ها، پر ضروري ناهي ته اهي ڳالهيون رڳو سياستدان پڙهن، عوام کي به اهڙيون شيون پڙهڻ گهرجن. اسان ڳالهه پئي ڪئي ڪرائي جي قاتل فوجن جي ته ترقي يافتا ملڪن ۾ اهڙيون فوجون ڪمپنين وانگر تيار ٿين ٿيون ۽ اهي پنهجو پروفيشنل ڪم جاري رکن ٿيون. ايستائين جو جديد دنيا جا ملڪ پنهجون فوجون گهٽ استعمال ڪن ٿا ۽ ڪرائي جي فوجن کي پنهجا مفاد ماڻڻ لاءِ استعمال ڪيو وڃي ٿو، آمريڪا تازو ئي عراق ۾ 50000 هزار پرائيوٽ فوجي موڪليا آهن، جيڪي آمريڪي مفادن لاءِ ڪم ڪرن پيا.اهڙيون ڪيتريون ئي ڪرائي جون قاتل فوجون آهن، جيڪي دنيا ۾ ڪم ڪرن پيون.

G4S هڪ اهڙي ئي پروفيشنل فوج آهي, جنهن جو ڇهه لک پنجويهه هزار اسٽاف آهي ۽ سڪيورٽيءَ جي حوالي سان اها هڪ وڏي بلا آهي، جيڪا روٽين ۾ بئنڪ، قيدخانن ۽ ايئر پورٽ جي حفاظت لاءِ ڪم ڪندي آهي پر Crisis Zones ۾ به اها پنهنجو چڱو خاصو ڪردار ادا ڪري رهي آهي. ايستائين جو G4Sبرطانيا واري Armogroup کي به ڳڙڪائي وئي، جنهن جي 9000 جوان گارڊز واري فوج عراق جي ٽين حصي واري غير فوجي ڪافلن جي حفاظت پئي ڪئي. G4S پنهنجي عياشيءَ وارين پارٽيز جي ڪري به مشهور آهي ۽ ان حوالي سان به ته ڪيترائي افغان لارڊس ان جي پي رولي تي آهن.۽ ان گڏيل سڪيورٽي گروپ جي موجودگي دنيا جي 125 ملڪن ۾ آهي، جن ۾ آفريڪا ۽ آمريڪا جا ڪجهه خطرناڪ علائقا به شامل آهن، جتي اها پنهنجون ڪيتريون ئي خدمتون آڇي رهي آهي، جن ۾ حڪومت ۽ پرائيوٽ ڪمپنين کي ڳرن هٿيارن سان حفاظت به مهيا ڪئي ٿي وڃي، لينڊ مائينز جي ڪليئرنس به ڏني ٿي وڃي، ملٽري انٽليجنس ۽ اهڙي قسم جون ٽرينگز به ڏنيو وڃن ٿيون.

اهڙي طرح وچ اوڀر، آفريڪا، آمريڪا ۽ ايشيا ۾ Unity Resource Group به ڪم ڪري رهيو آهي، دنيا ۾ ان جو 1200 کن اسٽاف آهي، ۽ اهو گروپ بنيادي طور آسٽريلا جو آهي، پر ان جي مينيجمنيٽ ۾ آسٽريليا، گڏيل آمريڪا ۽ برطانيا جي تجربي وارا ماڻهو شامل آهن. هي فوجي فرم گهڻو ڪري بغداد ۾ آسٽريليا جي ايمبيسيءَ جو محافظ آهي، جنهن 2010 ۾ چليءَ جي سولجرز کي مشين گن ۽ ٻين ڪمن لاءِ ٽرينگ ڏني. يونٽي ريسورس گروپ جي ماڻهن کي عراق ۾ ٿيل موٽرڪارن مٿان ٿيل ٻن متضاد واقعن لاءِ به ذميوار ڄاڻيو وڃي ٿو، جنهن ۾ آسٽرليا جو هڪ پروفيسر به ماريو ويو ۽ ٻيو واقعوجنهن ۾ ٻه عورتون به قتل ڪيون ويون. انکان علاوه هن فرم لبنان ۾ ٿيندڙ پارلياماني اليڪشن ۾به خدمتون سرانجام ڏنيون ۽ ان حوالي سان به مدد ڪئي ته بحرين مان تيل جي پرائويٽ ڪمپنين کي Crisis Zones مان ڪڍرايو. پرائيوٽ فوج جو هي فرم آفريڪا، آمريڪا، وچ ايشيا ۽ يورپ ۾ ڪم ڪري ٿو.

Erinys به هڪ اهڙي ئي فوج آهي، جنهن جو آمريڪا جي اسٽيٽ ڊپارٽمينت سان معاهدو ٿيل آهي ۽ هن جا 16000 گارڊز عراق ۾ 282 اهڙن هنڌن تي ڦهليل آهن، جتي تيل جي پائيپ لائين موجود آهي. هن فوجي ڪمپنيءَ جو آفريڪا ۾ به ڪم هلي ٿو ۽ ڪونگو لاءِ نئون معاهدو ڪيو ويو آهي

ايشيا سڪيورٽي گروپ به هڪ مضبوط افغان فورس آهي، جنهن جو تعلق حامد ڪرزئي سان آهي. پهريان هي فورس هشمت ڪرزئي جو هيو، جيڪو حامد ڪرزئي جو وڏو سوٽ آهي، هن جو اسٽاف 600 کن آهي، هن جو پرائيوٽ هيڊڪوارٽر ڪابل ۾ آهي، جنهن کي معاهدي طور آمريڪا پاران لکين ڊالر ڏنا ويا آهن. اهڙيون ڪيتريون ئي پرائيوٽ فوجون آهن جيڪي پئسن عيوض ڪم ڪرن ٿيون ۽ پنهنجي پروفيشنل ڪم جي ڪري، ڪيترن ئي ماڻهن کي مارن به ٿيون. اهڙين فوجن جا ڪجهه نالا هي آهن:

Dyncorp

Triple Canopy

Aegis Defense Services

Defion International

Academi جنهن جو اڳوڻو نالو Black Water آهي

هي داٻا، دڙڪا، دهمان، جديد ٽيڪنالوجيءَ جو استعمال ۽ اهڙيون ئي ٻيون ڪاروايون، سواءِ ملڪن جي ڦرلٽ جي ٻيو ڪجهه ناهي، دنيا ڪيڏانهن پئي ڪاهي، آخر هي سڀ ماڻهو ڇو پيا آدم بو آدم بو ڪن، ان جا ٻٽي سبب ئي آهن ، هڪ ته دنيا تي ڪنٽرول ڪرڻ جو خواب، جيئن آمريڪا ڪري ويٺي آهي، پهريان روس به ائين سوچيو هيو، پر جٽاءُ ڪري نه سگهيو، برطانيا، آسٽريليا ۽ دنيا جا ٻيا ڪيترائي ملڪ اهڙن ڌنڌن ۾ شامل آهن، ٻيو سبب خوف آهي، ته متان اسان کي ڪجهه ٿي پوي، ٽيون سبب آهي حرص ۽ لوڀ، انهن شين کان علاوه ٻيا به ڪيترائي سبب هوندا، پر پاڻ کي ائين پيو لڳي ته ڄڻ اسين پوري دنيا ۾ قاتلن جي وچ ۾ هجون، اهڙيون شيون سڌيءَ طرح اثرانداز نه پيون ٿين، پر انهن جا اثر آخرڪار غريب ملڪن تي ئي ٿيڻا آهن ۽ اسين سڀ ڪنهن نه ڪنهن طريقي سان ڀوڳي رهيا آهيون، هڪ پاسي کان سنڌ ۾ قبائليت ۽ لاقانونيت آهي، ٻئي پاسي ڏانهن ڪراچيءَ ۾ دهشتگردي، ٽيئن پاسي کان ملڪ ۾ خراب حڪمراني ۽ ڪرپشن ۽ چوٿين پاسي کان ماڻهن جا ماڻهن سان ذاتي اختلاف، چار ئي پاسن کان اسين سڀ ڄڻ ڦاٿل آهيون. ان حالت ۾ عوام هر دفعي فيصلو ڪندو آهي ۽ اميدوارن کي چونڊيو ويندو ته متان هن دفعي اوچي مسند تي ويهي ڪو سندن ڀلو ڪري، پر اها ڳالهه هر دفعي ائين لڳنديآهي، جيئن چئبو آهي ته ڄڃ پرائي، احمق نچي. ايندڙ دور اڃا گهڻو للڪاريندڙ آهي، اهو وقت تي ڇڏجي ٿو ته ايندڙ وقت ۾ عوام ڪنهن کي چونڊيندو ۽ ڇا اسان وٽ Good Governance وارو راڄ ايندو يا وري به اسين ووٽ ڏينداسين ۽ وري به اسان کي ائين لڳندو ته ڄڃ پرائي هئي ۽ اسين اجايو نچيا هياسين!

memonhisam@yahoo.co.uk

______________________________

This article was published in Daily Ibrat Hyderbad on 3rd March 2012 and following is the link:

http://www.dailyibrat.com/Article_Columns/saturday2.html

My Sindh and Slapping of Waheeda Shah

حسام ميمڻ

26 فيبروري 2012

منهنجي سنڌ ۽ وحيده شاهه جي چماٽ........!

مونکي ياد آهي ته اهو 2011 جي شايد نومبر جو مهينو هيو، مان لطيف سائينءَ کان حاضري ڀريندو نوشهرو فيروز جي تنيا ۽ درٻيلو(هتي مان ظفر علي شاهه جن جي حويلي ٻاهران ويندي ڏٺي، جنهن جو ڏيک ڪنهن قلعي جهڙو هيو، بلڪل ڪچي ديوار، هن قلعي مونکي حيدرآباد جو ڪچو قلعو ۽ شڪارپور جو قافله سراءَ ياد ڏياري ڇڏيو) کان ٿيندو خانواهڻ پهتو هوس، خانواهڻ جيڪوسنڌ جي مشهور ڪهاڻيڪار نجم عباسيءَ جو ڳوٺ آهي، خانواهڻ جي شاعر غلام نبي ناشاد مونکي خانواهڻ جو ابياڻي قبرستان به گهمايو، جتي نجم عباسيءَ جي ڳاڙهي رنگ سان قبر آهي، جنهن تي نجم عباسيءَ جي وصيعيت ٿيل آهي ته جڏهن سنڌ آزاد ٿئي ته هن جي قبر تي به ڏيئو ٻاريو وڃي، چيو وڃي ٿو ته ڀٽائيءَ هتان به گذريو هيو، قبرستان ۾ نانگ گهڻا آهن، جن کي فقير سنگڙيون چون ٿا ۽ ياد رهي ته ابياڻي قبرستان هڪ عورت جي نالي پٺيان سڏجي ٿو.

خانواهڻ کان پوءِ مان ديهات ويو هوس، ديهات هڪ ننڍڙو ڳوٺ آهي، ائين کڻي سمجهجي ته نوشهرو فيروز جي آخري حد، جتان ضلعو خيرپور جي حد به شروع ٿئي ٿي. ديهات ڳوٺ جي خوبي مونکي اها لڳي ته اهو تاريخي شهر آهي، ڪجهه پراڻيون بلڊنگس نظر آيون، لڳي ٿو ورهاڱي کان اڳ هتي به هندن جو عوج هيو. ديهات کان هڪ شاخ وهي ٿي، جنهنکي “نو لکي” شاخ چيو وڃي ٿو، شاخ جي هڪ ڀر تاريخي مدرسو آهي ۽ ٻي ڀر تي هڪ قبرستان آهي، جيڪو پڻ تاريخي قبرستان لڳو، ان قبرستان ۾ استاد منظور علي خان جو شاگرد استاد گلزار علي خان دفنايل آهي، ديهات ۾ مونکي تڪڙ تڪڙ ۾ 3 شيون نظر آيون، مذهب (مدرسو)، موسيقي(استاد گلزار علي خان ۽ قدرتي نظارا(نو لکي شاخ، پکي، ٻڪريون، مينهون وغيره)، ديهات جي قبرستان جهڙا قبرستان مونکي لڳو ته سنڌ ۾ گهٽ آهن، مان قبرستان ۾ جڏهن گهڙيس ته مونکي قبرستان جي زمين تي انگر ونگڙ کبڙ ۽ ديويون نظر نه آيون، جيڪي اتر سنڌ جي اڪثر قبرستانن ۾ هوندا آهن، پر ائين لڳو ته ڪارپيٽ وڇايل هجي ۽ ان تي ننڍڙا اڇڙا گل اڪريل هجن، اڇي رنگ جا اهڙا ننڍڙا گل، جن کي مان پنهنجي انداز ۾ “ڦلڙيون” پئي چيو، مونکي ڪڏهن ڪنهن قبرستان ۾ نظر نه آيا آهن.

ديهات کان ٿيندي مان ڄامشورو آيو هوس، رات اتي ترسي پوءِ ٽنڊي محمد خان کان گذري، بدين ويو هوس، ٽنڊو محمد خان به سنڌ جي، انهن سڀني ڳوٺن ۽ علائقن جهڙو ئي لڳو، جيڪا سنڌ ورهاڱي کان پوءِ اسانجو ورثو آهي. سنڌ جا ٻه ٽي شهر ڇڏي، (ڪراچي، حيدرآباد، سکر ۽ لاڙڪاڻو) باقي لڳندو اٿم، ڄڻ سموري سنڌ هڪ ئي هجي، مونکي اها سنڌ پرينءَ جي پاڇي جهڙي گهٽ لڳندي آهي، ڪنهن شاعر اگر ائين چيو ته ان ۾ منهنجو ڏوهه ناهي. هونئن ته لاشن جو لابارو، زيادتي، ڦر، سينازوري، قبضاخوري، ڪرپشن، چوري، ڏاڍائي، فراڊ، سنڌ جي انهن شهرن ۾ به ٿئي ٿو، جيڪي چار شهر مان مٿي لکيا آهن، پر سموري سنڌ ۽ انهن چار شهرن ۾ ٿورو گهڻو جيڪو فرق آهي، اهو شهري آباديءَ جو فرق آهي، تنهنڪري، زيادتين ۽ ڏاڍين ۾ به اهو ئي بنيادي فرق آهي، جيڪو ٻاهراڙي يا شهري سماجن جي وچ ۾ هوندو آهي. ٽن حصن ۾ ورهايل سنڌ ( سرو، وچولو ۽ لاڙ) سڙي رهي آهي، هڪ پاسي کان شهري ظلمن جي انتها آهي ۽ ٻئي طرف ڳوٺاڻي نظام واري وڏيرڪي لاڙي، سنڌ جي ماڻهن جو ساهه مٺ ۾ ڪيو آهي. تازو واقعو جيڪو ڪالهه ٽنڊو محمد خان ۾ ٿيو آهي، جن به ماڻهن اهو اردو چئنل تي ڏٺو آهي، اهي حيران، مايوس ۽ ڪاوڙيل آهن، انهن کي ان ڳالهه تي اچرج آهي ته پيپلزپارٽيءَ جا ماڻهو سنڌ ۾ ڇا ڪرن پيا ۽ انهن جو عام ماڻهو ته ڇڏيو پر اليڪشن اسٽاف سان ڪهڙو رويو آهي، اهو ڪالهه سڀني ڏٺو. ٽنڊو محمد خان جي پي ايس 53 جي تڪ تي ٿيندڙ by polls ۾ وحيدهه شاهه، جيڪا ان ساڳي تڪ تي صبوبائي سيٽ لاءِ اميدوار هئي، ان اليڪشن اسٽاف کي ڪيئن منهن ۾ چماٽون هيون، اهو سموري سنڌ ڏٺو آهي، سموري سنڌ ان رويي تي ڏکائتي آهي، سموري سنڌ ۾ هر روز اهڙا هزارين واقعا ٿين ٿا، پر اهي ميڊيا تي نٿا اچن ۽ زيادتيون ڪندڙ بچي وڃن ٿا، پر ڪالهه وحيدهه شاهه ميڊيا ۾ ڪيپچر ٿيڻ کان بچي نه سگهي، پي پي جي اميدوار کي اسٽاف تي اجايو شڪ ٿيو ته هو ڌانڌلي ڪري رهيا آهن ۽ مون اکين سان ڏٺو ته پوليس جي ورديءَ ۾ شايد انسپيڪٽر هيو، اهو به هن وحيدهه شاهه سان گڏ بيٺو هيو، پر محترمه ايترو ڪاوڙ ۾ هئي، جو نوجوان عورت، جيڪا ڊيوٽي ڪري رهي هئي، ان کي چماٽن جو وسڪارو ڪيو، مونکي ته ان وقت حيرانگي ٿي،جڏهن مون محترمه اميدوار کي هڪ عورت جي منهن ۾ رانڀوٽا پائيندي ڏٺو. ٿوري ڪاوڙ ۾ جيڪڏهن، اميدوار ائين ڪن ته پوءِ اندازو لڳائڻ ڏکيو ناهي ته هو ڪاوڙ ۾ ڇا ڪندا هوندا؛ اهو ڪم به ڪنهن عام ماڻهوءِ سان نه پر اليڪشن جي عملي سان، نوجوان نينگر کي سڀني جي سامهون چماٽون هڻڻ ڪهڙي قسم جي اخلاقيات آهي، ڇا اها وڏيرڪي ناهي، ڇا اهو ظلم ناهي، ته اوهان ڪڏهن به ڪنهنجي به ڪٿي به لپري لاهيو، فقط انڪري ته اوهان کي ٿورڙو شڪ ٿئي، ۽ سمورو قانون اوهان پنهنجي هٿن ۾ کڻو، پاڻ وڪيل ٿي، وڃو پاڻ ئي جج ۽ پاڻ ئي پوليس ته اها Anarchy ناهي ته ٻيو ڇا آهي. اها چماٽ، رڳو هڪ چماٽ نه پر پورو ڪلچر آهي، وڏيرڪي نفسيات جو، جنهن تحت سنڌ جا ماڻهو دٻيل آهن.ايامن کان سنڌ سان ظلم ٿئي پيو، ڇا اهو ماڻهن وساري ڇڏيو ته مهن جي دڙي تي آرين ڪاهه ڪئي هئي، ۽ پر امن شهرين کي ماران ڏئي، موچڙا هڻي، ماريو به هيائون ۽ غلام به بڻايون هيائون ته کين “اڻ آريا” جو لقب به ڏنو هيائون. هن وقت موهن جو دڙو، هڪ عاليشان قسم جي شهر جو کنڊر آهي، سواءِ پراڻي اتهاس جي ڪجهه نه بچيو آهي، پر تاريخ اهو فيصل ضرورو ڏنو آهي، ته اصلي ماڻهن سان ظلم ڪيو ويو هيو، تاريخ ڪنهن کي نٿي بخشي.

هن وقت سنڌ جي سياسي ۽ سماجي صورتحال کان سنڌ جا ماڻهو چڱيءَ ريت واقف آهن، انهن ماڻهن کي موجوده حڪومت پاران ڇا مليو آهي، اهو ڪنهن کان ڳجهو آهي ڇا. سڀني کي ياد هوندو ته ملڪ جو صدر محترم آصف علي زرداري جڏهن بيمار ٿيو، دبئي هليو ويو ته پنجابي لابي يا اهي سڀ ماڻهو جيڪي سندس ۽ سندس حڪومت جي خلاف آهن انهن اهو ڍنڍور پئي ڏنو ته صدر ڀڄي ويو ۽ هاڻي هو پاڪستان نه ايندو، پرصدر صاحب نه فقط ملڪ آيو پر حامد مير کي انٽرويو به ڏنائين، ان حوالي سان نجم سيٺيءَ جهڙا دانشور ته ضرور شرمندا ٿيا هوندا، جيڪي هوڪرا ڏين پيا، الٽيون ڪن پيا ته هو ملڪ مان ڀڄي ويو، پر حامد مير سان جيڪي ڳالهيون صدر صاحب ڪيون اهي وسرڻ جون ڪينهن، حامد مير صدر صاحب کان پڇيو هيو ته رولنگ پارٽيءَ جا ڪهڙا Achievements آهن چار سالن ۾ ته صدر اهو چيو هيو ته بي نظير انڪم سپورت ڏنو ويو آهي، اهو ڪم ڪري پيو، مهيني ۾ هڪ ٻه هزار غريب ماڻهن کي ملي پيو، اها ڳالهه ٻڌي حامد ته حيران ٿيو هوندو پر مان به ٿيو هوس، ته ڇا ملڪ جو صدر فقط BISP تي ڳالهائي ٿو ۽ بس................. ۽ مٿان ئي صدر صاحب اهو به حامد کي چيو هيو ته اوهان صحافي آهيو ۽ اوهان پنهنجي اکين سان ٿا ڏسو، اسان جي اکين سان ڏسو ته ڪم ٿيو آهي يا نه......!!؟

مجموعي طور تي ڏٺو وڃي ته پي پي جو اهو ئي Stand آهي ته اسان جي اکين سان ڏٺو وڃي ته هر شيءِ ٺيڪ آهي، باقي سڀ ڪوڙ، اهو رويو جيستائين تبديل نه ٿيندو، تيستائين ڪجهه ڪين ورندو، هاڻي ته سڀن کي پتو آهي اليڪشن آڪٽوبر ۾ ڪرايا ويندا، ٻيو ٽرم ڪنهن کي ملندو، اهو ته وقت ٻڌائيندو پر، ماڻهو اهو ڪم ڪري، جيڪو آئيندي ڪم اچي، ۽ اسين ماڻهو ويسرا آهيون، اسان تاريخ پڙهندا آهيون، قصا ٻڌندا آهيون، هڪ ڪن کان ٻڌي ٻئي ڪن کان ڪڍي ڇڏيندا آهيون، اسان ماڻهن کي تيستائين پتو نه پوندو آهي جيستائين پاڻي مٿي کان نه گذري.

اسان مڃيوسين ته وحيدهه شاهه پنهنجي ڪئي ته پڇتايو هوندو، هن معذرت ڪندي چيو آهي ته هن اهو سڀ ڪاوڙ ۾ ڪيو آهي، پر اهڙا واقعا ڏسي مونکي الائي ڇو ارباب رحيم ياد اچي ويو، جنهن کي شڪارپور ڄائي جاويد منهن ۾ پادر وهائي ڪڍيو هيو، الائي ڇو مونکي ڪرنل ڪذافي ياد اچي ٿو، جنهن 40 سال حڪومت ڪئي ۽ هن جو انت اهو ٿيو جو هن جي لاش جي اها تصوير مونکان نٿي وسري، جو هن جو لاش گٽر لائين جي ڀرسان پيل هيو، هن جي عورت باڊي گارڊس جو حال ڇا ٿيو، اهو به دنيا ڏٺو.

لکڻ لاءِ گهڻو ڪجهه آهي، پُرامن سنڌ جو سڀني اعليٰ، بالا ماڻهن، اميدوارن، ڪامورن ۽ واڳ ڌڻين کي عرض آهي ته اهو ڪجهه ڪيو، جيڪو آئيندهه وقت سر ڪم اچي سگهي، نه ته تاريخ اڄ يا سڀاڻي شيون وائکيون ڪندي پوءِ پاڻي ڌار ڇوها ڌار!

memonhisam@yahoo.co.uk

Critical Appreciation of Saeed Soomro's Ghazal

حسام ميمڻ

21 فيبروري 2012

سعيد سومرو جي غزل کي سمجهڻ جي ڪوشش

سعيد سائين مونکي ڪو گهڻو علم ناهي، پر سٺي شيءِ وڻندي آهي ۽ اگري شيءِ عجيب لڳندي آهي، اوهان جيڪو غزل اڄ فيس بوڪ جي مون واري ڀت تي ٽنگيو آهي، ان جي ڊزائين وڻي، جي اوهان ڊزائين ڪري، پنهنجي شاعري دوستن سان ونڊڻ چاهيو ٿا ته پوءِ ان ئي ڊزائين کي مستقل بڻايو، اها فيس بوڪي شاعرن لاءِ هڪ نئين روايت ثابت ٿيندي، پر دل جي ڳالهه اها آهي ته مونکي سنڌي ٽيڪسٽ/متن وڌيڪ وڻندو آهي، جي سادي طرح شاعري هجي ته اها وڌيڪ خوبصورت لڳندي آهي.

خير، اها منهنجي راءِ آهي، شاعري، اڄڪلهه ايتري ٿئي ٿي، جو اهو چئي سگهجي ٿو ته کنبيون به موسم آڌار ڦٽن ٿيون، مونکي ته ائين ٿو لڳي ته اسان وٽ فقط شاعري ئي ٿي رهي آهي، ان گهڻي شاعريءَ جي ڪري قافيا، رنگ، استعارا، لفظ، تشبيحون به جهڙوڪ هڪجهڙا لڳڻ لڳا اٿم.

ٻي ڳالهه اها به عجب جهڙي آهي ته معروضي حالتون ڪهڙيون آهن ۽ اسانجي شاعري ڪيڏانهن پئي وڃي، جڏهن شيون سماج جي معروضي حالتن کان ڪٽيل نظر اچن يا رومانس جي اچرپچر ۾ ورتل، يا هر هر ورجاءُ پڙهڻ لاءِ ملي ته پوءِ سمجهڻ ڏکيو ٿي پوندو آهي؛ مان هيءَ ڳالهه عام طور جيڪا ٿئي پئي، ان لاءِ ڪيان ٿو.

اوهان جي غزل جي عروض تي مان ڪون ڳالهائيندس، پر منهنجي دل چوي ٿي ته ڄاڻو دوست ان تي ڳالهائين ته جيئن اسان وڌيڪ سکي سگهون، پر فڪر ۽ پيشڪش جي حوالي سان، مان اوهان جي هر بند تي ڳالهائڻ چاهيان ٿو، جيئن ته مان اڳ ئي چئي آيو آهيان ته علم ايترو وسيع ناهي، ۽ سکڻ جي هر وقت گنجائش رکندو آهيان، انڪري، جي ڪا ڪوتاهي هجي ته دل کولي ٻڌائجو، ان ۾ ڪنجوسي سٺي شيءِ ناهي.

1. وقت ويو، پير جن جا ڪپي، ناچڻي!

تن کي تحفي ۾ پايل نه ڏي، ناچڻي!

وضاحت: غزل جي پهرين مصرح ، جنهنکي مطلع چيو ويندو آهي، تمام سٺو آهي، معنيٰ ۽ اندازِ بيان جي حوالي سان به وڻندڙ آهي، وقت کي personify ڪيو ويو آهي، ائين ٿو لڳي وقت زنده آهي، ساهه کڻي ٿو، جهڙوڪ ماڻهو هجي، مان سمجهان ٿو، اها personification آهي ۽ ڳالهه ان انداز ۾ ڪئي وئي آهي، جهڙوڪ عالمگير سچ يعني universal truth هجي! جنهن جا پير وقت ڪپي وڃي، ناچڻي ان کي پايل نه ڏي، ٿي سگهي ٿو مان غلط هجان، پر هن مصرع ۾ ڪا مام آهي، ڪو راز آهي، شاعر ڇا ٿو سوچي ۽ ٻڌندڙن جي ذهن ۾ ڪهڙو خيال يا خاڪو ٿو جڙي، ان لاءِ ڪو معيار سماج ۾ ناهي، ڪو واضح paradigm ناهي، پر ان جي باوجود، اهو بهتر انداز ۾ شاعر ٻڌائي سگهي ٿو. مان سمجهان ٿو، اتي ڪو واضح Allusion يا حوالو ناهي، پر هڪ عام ڳالهه آهي، هڪ جنرل ڳالهه آهي. ٻي ڳالهه اها ته شاعر، ناچڻيءَ سان مخاطب آهي، ناچڻي ڪير آهي؟ ڇا ناچڻي، موهن جي دڙي جي کنڊرن (Remains) مان لڌل Dancing Girl آهي، جن جي آريا يا اڻ آريا پوڄا ڪندا هيا، يا اهو ڪو ان وقت جي روايتن جو عڪس آهي، يا هي نرت يا ناچ ڪنهن نظرئي ڏانهن اشارو ٿو ڪري، يا ڪو ازلي سچ آهي، ڪٿي هي ناچ ڪندڙ/نرتڪي ڪو عالمگير سچ ته ناهي. منهنجي ذهن ۾ هر هر اهو خيال ٿو اچي ته آخر اها ناچڻي ڪهڙي شيءِ آهي، شاعر ڪهڙي پس منظر ۾ ان کي استعمال ڪيو آهي، يا جديد شاعريءَ ۾ “ناچڻي” رڳو هڪ اشارو آهي، هڪ هستي آهي، ڪا معنيٰ آهي، يا بس هڪ بت آهي، ۽ ان ئي انداز ۾ هن مطلع ۾ لفظ ناچڻي استعال ڪيو ويو آهي، ڇو ته شاعر ڪجهه به تصور ڪري سگهي ٿو. يا سولي سنڌيءَ ۾ هن مطلع جي اها معنيٰ ڪڍون ته جيئن چئبو آهي “تر جي گٿي، سو چوٽون کائي” ۽ بس. شاعريءَ جي سينگار ۾، جنهن شيءِ سان مخاطب ٿبو آهي، ان کي Apostrophe چيو ويندو آهي؛ صنايع ۽ بدايع يعني Figures of speech جي حوالي سان اها ناچڻي هڪ Apostrophe آهي. پر مان ان ڪري به ان شيءِ تي حيران آهيان ته شاعر جي ذهن ۾ ڇا هيو، هن پايل ڪهڙي علامت (Symbol) طور استعمال ڪيو آهي، ناچڻي ڪير آهي ۽ تحفو ڀلا پايل ڇو، ٻيو ڪو تحفو ڇو نه، هاڻي سوچي سگهجي ٿو ته ناچڻي ته فقط پايل ئي ڏئي سگهجي ٿي، پر موهن جي دڙي جي کنڊرن مان لڌل جيڪا ناچڻي/نرتڪي يا Dancing Girl آهي، ڇا ان کي به پايل پاتل آهي، يا هر ناچڻي ضروري آهي ته پايل پائي، يا هيءَ ناچڻي ڪنهن مجري ۾ ۾ نچندڙ ناچڻي آهي، جيڪا پايل پائيندي آهي، اهڙي قسم جو ڳالهيون ٿي سگهي ٿو، شاعر کي ڪاوڙ ڏيارين، پر ذهن جو ڪو اتو پتو ناهي، اهو ته الائي ڇا ڇا سوچيندو آهي، انڪري، سوچ تي پهرو نه هئڻ گهرجي ۽ مان سچ ۾ اهو سمجهڻ چاهيان ٿو ته ڇا علامت پسنديءَ سان ٽمٽار شاعري عام تائين پهچي سگهي ٿي، ڇا هر ماڻهو شاعر جي ذهن تائين پهچي سگهي ٿو، مون وٽ ان جو جواب نه ۾ آهي، مان شاعر جي Approach تائين ناهيان پڳو، پر شاعريءَ ۾ علامت نگاري هڪ اهم رول ادا ڪري ٿي، مان اهو ته چئي سگهان ٿو ته مطلع سٺو آهي، ڀلو آهي، خوبصورت آهي، پر منهنجي دل جي ڳالهه اها آهي ته ناچڻيءَ واري علامت وڻندڙ آهي.

2. برف جهڙا کڻي پير ننگا نه اچ،

منهنجي ڀرڌرتتي ٿي نچي، ناچڻي!

وضاحت: هن مصرع ۾ لفظن جي چونڊ خوبصورت آهي، پر جي وري چئون ته علامت نگاري يعني Symbolism هن ۾ به ڪافي آهي ته مونکي ڳالهه ته وڻي ٿي، پر سمجهڻ لاءِ انومان ٿا پيدا ٿين، ذهن ۾ وسوسا ڪر کڻي ٿا اٿن ته آخر اهو ڪير آهي جيڪو اگهاڙين پيرين اچي ٿو ۽ هن جا پير برف جهڙا ٿڌا آهن، هن جا پير ٿڌا ۽ مون واري پاسي ڏي ڌرتتي آهي؛ هي گرم ۽ ٿڌي جا عڪس ڪهڙا مفهوم ٿا frame ڪن، اها سموري visualization ڇا جي آهي، اهي سڀ شيون ڪٿي ٿيون دنگ ڪن، ڪٿي ائين ته ڪونهي ته اها رڳو شاعراڻي imagery آهي، شاعر خيالي طور ڪي شيون محسوس ڪري ٿو، بلڪل جيئن هوش ۾ هوندي هر نارمل ماڻهو پنج حواس استعمال ڪندو آهي، اهڙيون شيون لاشعور ۾ به موجود هجن ٿيون، ڪٿي اها لاشعوري اپٽار ته ناهي، يا وري ان شيءِ جومقصد، جنس يعني sex جي موضوع سان آهي، برف بنيادي طور پاڻي ئي ته آهي ۽ ڌرتتي باهه، اهو ٿڌو گرم احساس ڇا ٿو سوچرائي، اهو Sexual Arousal آهي، يا سماج جي ان ڪڌي رسم ڏانهن اشارو آهي، جتي هر خوبصورت عورت، جڏهن پيار جو پرڻو ڪري ٿي، مرضيءَ سان شادي ڪري ٿي، ان جي لاءِ ڪات ڪهاڙا ڪڄن ٿا. بلڪل اهڙو ئيرومانوي وڻندڙ پر عجيب غزل ايم ڪمل جو به آهي، جنهن کي شڪارپور ڄائي گائڪ استاد غفور ڳايو آهي:

جسم ڀورو لباس ڪاري ۾

برفباري نه ڪر سياري ۾

مان ڪوشش ڪندو آهيان ته شين کي ان جي جوهر تائين سمجهجن پر اهو ضروري ناهي ته سڀ شيون آسانيءَ سان سمجهه ۾ اچن ۽ اهو اهو ئي ته شايد فرق آهي ماڊرن ۽ ڪلاسيڪي شاعريءَ ۾، ڪلاسيڪي شاعري نه رڳو وڻندڙ آهي پر سمجهه ۾ ايندڙ به.

3. راڳڻيءَ کان نه وسري وڃي ڀيروي،

ايئن ڍولڪ تي ٺمڪا نه ڏي، ناچڻي!

وضاحت: جنهن طرح غزل جي شروعات آهي، هي مصرع مان سمجهان ته ان مقصد کان بلڪل هٽيل آهي، ٿورڙو تبديل آهي، الڳ آهي، پر هن مصرع جو ڪارج ايترو ڀلوڙ ناهي، جيتري شروعات ۽ هيءَ فقط ناچڻيءَ کي ڀيٽا آهي، ٻيو ڪجهه به ناهي، جڏهن ناچڻي ٺمڪا هڻي ۽ راڳڻيءَ کان ڀيروي وسري وڃي، ڪيڏو دقيق خيال آهي، بلڪل مجهيل سٽ وانگر، پر آهي ڀيتا، سوا ڀيٽا جي ٻيو ڪجهه ناهي.

4. ماٺ موهن دڙي جي گهٽين تان لهي،

ٿورڙو رقص اهڙو کپي، ناچڻي!

وضاحت: غزل جو هي مصرع بلڪل مطلع جي مطابقت ۽ تسلسل ۾ آهي، هن ۾ هڪ زبردست پيغام آهي، هڪ عالمگير ڪوٺ (universal call) جهڙي ڳالهه آهي ته جيڪا خاموشي موهن دڙي جي شهر ۾ ڇانيل آهي، ان لاءِ شاعر ڄڻ سادي طرح، اهو چوندو هجي ته: “اي ناچڻي! اهڙو نچ جو خاموشي ٽٽي وڃي، وري هي شهر رونق ۽ وسونهن جو مرڪز ٿي پئي” . سولي طرح جي ائين چئجي ته هن مصرع ۾ status qou کي ٽوڙڻ جي ڳالهه آهي، ماٺار کي ختم ڪرڻ جي ڳالهه آهي، Ice Breaking جي ڳالهه آهي، تم مان سمجهان ٿو ڪو وڌاءُ نه ٿيندو. پر وري به سوچڻ جي ڳالهه ته هن مصرع ۾ به علامت نگاري آهي، ڀلا موهن جو دڙو ڇا جي نمائندگي ٿو ڪري، جو ان جي گهٽين تان ماٺ لهي، ۽ اها رقاصه ڪير آهي، مان سمجهان ٿو، شاعر ڪٿي ائين ته نه ڪيو آهي جو سموري سنڌ کي موهن جي دڙي جي علامت طور استعمال ڪيو آهي ۽ ناچڻي هڪ ليڊر طور، جي اها ڳالهه آهي ته زبردست، جي ٻي ڪا ڳالهه آهي ته مان ڇا ٿو ڪري سگهان، لاشعور سمنڊ جيترو گهرو آهي، ۽ ان لاءِ ڪجهه چئي نٿو سگهجي ته شاعر جو sub conscious ڪٿي ٿو گهوتا کائي.

5. تنهنجي گهنگرو جو وڄتو ٻڌي واٽ تي،

ڪير ڪم ڪار بيٺو ڇڏي، ناچڻي!

وضاحت: هن مصرع لاءِ مان ايترو چوندس ته هيءُ بند واڌارو آهي، يا ائين کڻي چئجي ته هيءَ شيءِ سوا Enlargement of Ghazal جي ٻيو ڪجهه ناهي، هن ۾ مونکي ڪا خاص ندرت، غزل جي تسلسل يا اها شيءِ نظر نه آئي، جيڪا visualization پهريون مصرع يا چوٿون مصرع ڪري ٿو.

6. رات پونم جي رقصان آ محفل سڄي،

جهومندي ڌڙڪنون ٿي جهپي، ناچڻي!

وضاحت: هن مصرع لاءِ No comments

7. سعيد خانه بدوشي ته ويو ڀي هلي،

تنهنجي پايل ٿي ڪنهن کي سڏي، ناچڻي!

وضاحت: مقطع يعني غزل جي آخري مصرع ۾ لفظ خانه بدوشي، عجيب ٿو لڳي، پهرين سٽ کي شاعر جي ٿورڙو تبديل ڪري ۽ آخري سٽ جي ان پيغام جو هم آواز ۽ هم مفهوم ڪري ته “تنهنجي پايل ٿي ڪنهن کي سڏي، ناچڻي!” ته غزل پنهنجي تسلسل ۾ بهتر رهندو، ٻي ڳالهه ڏانهن به اشارو ڪندو هلان ته پنڪچوئيشن جو خاص خيال ڪيو ويو آهي، پر مقطع ۾ سعيد کان پوءِ mark of exclamation اچي ته بهتر.

Email: memonhisam@yahoo.co.uk

Cell# 0334 3675045

___________________

This article was published in Daily Ibrat Hyderarabd on 22nd Feb 2012. Following is the link:

http://www.dailyibrat.com/Article_Columns/wednesday8.html

A meeting with Perviaz and Faisal - 19-2-2012

I met him again, Pervaiz Abro is a nice guy, it was my second meeting with him. I met him through Faisal. It was women procession by Mutahida today, while I got at Gulistan e Jauhar, it sounded not good to me, because, i heard firing toward the sky at the camp of Mutahida by Mutahida activists, I dislike firing, I dislike bullets, I dislike all colors of death. The flags were hoisted at the camp, it was a queer thing for me to hear the sound of bullet. I got up to the flat and met friends. We discussed a lot on various topics,viz, philosophy, religion, literature, poetry, sociology and anthropology and etc.

We discussed some personalities like Osho, Kushwant Singh, Einstein, Russel, Heisenberg, Darwin, Ghazali, Shaikh Ayaz, Allam I.I Kazi, M.H Panhwar, Lokram Dodeja, etc.

Apart from the renowned personalities, we discussed some religions and faiths like Jainism, Buddhism, Hinduism/Sanatan Dharma, Shintoism, Voodooism.

We also discussed science and scientific theories like "Theory of Uncertainty", Entropy, Quantum Mechanics etc

We discussed some deviant classes of society like Eunuchs, transgendered people, PLWHIV (people living with HIV), we conversed on social stigma, religious harmony, religious intolerance, bias, zealots, terrorism, evolution, idealism, etc.

some times we agreed and sometimes not, it all was individual way of thinking regarding various phenomenon of life, we participated actively and shared many things without a clash that jolts the relation.

It was a good meeting, which ended on general interest to meet again and we wished good for each other

• Pervaiz has written very good thesis on "prevalence of HIV/AIDS".

I made pervaiz and faisal understand about the disease "Hypospadia" related to with man's penis through drawing and they were astonished to hear about the diseaseI gave both friends an example of wells, which were made on the complete degree of 360, which were made by Sindhi people 5000 BC at Mohen Jo Daro. Majmadar had told this fact to John Martial during excavation of Mohen jo Daro. The Sindhi people thought so much scientifically 5000 BC and what is the condition of these people in 21 century........!?

They are still fighting on and reaping heads over very little things. Tribal feuds have broken us all. feudalism has done wrong with simple people and on the contrary Hooliganism and terrorism has nipped the people bud in Karachi. Sindhi people are being grindered on both sides in present Sindh

(meeting held on 19th feb 2012)

of Aqeel Abbas Soomro - writer and translator from Shikarpur

After a long time, i got up, took my cap and loi to wrap up myself in cold in the morning today (17th Feb 2012) and went up to Shahra e Faisal, hired a taxi and went to meet a person, who has written, translated and compiled at least 14 books, all books have been published by Fiction House in Urdu language.

I think, he is only man from Shikarpur, whose books have been published by Fiction House Lahore. He told me the story how he went to Sindhi Publishers and how they dealt with him, they demanded money, and said 500 copies will be given after the book is published. He got bored and felt amazing to meet those all and went to Lahore and his book was published.

Though he is known by his rich background, because he belongs to Soomro Family of Shikarpur, he is grandson of Shaheed Allah Bux Soomro (first premier of Sindh), but Mr.Aqeel Abbas Soomro has tried enough to create his own name and he does not want hereditary alms to get fame; it is very good, I appreciate him to create his own name.

When I reached the place near Dahli Sweets so early in the morning, I saw him awaited for me, he welcomed me warmly and hugged in brotherly way.

while i entered with him in his room, the papers were at sixes and sevens (scattered) on the bed and laptop was on, he was translating the book of Rasool Bux Palijo's son Mr.Ayaz Latif Palijo, the book is written in Sindh "Baak Jee Saakh" (باک جي ساک) , he has translated the title very rightly as "Half e Sahr" (حلفِ سحر)

Hisam Memon

18-feb 2012

My unconscious: Interview of Bedil Masroor

لاشعور جو سفر: بيدل مسرور سائينءَ جو انٽرويو

(هي انٽرويو پهرين مئي 2011 تي سچل ڳوٺ ۾ ورتو ويو)

مونکي خبر ناهي ته شڪارپور سان ايترو پيار مونکي ڇو آهي، مان اهو سوچيندو آهيان ته مونکي ائين لڳند آهي ته شايد اهو منهنجو لاشعور آهي، جنهن جي گهرائيءَ کان مان واقف ناهيان، ان لاشعور ۾ سڄو شهر آهي، ان جا رستا، گهٽيون، چوڪ، عمارتون، ميلا، ملاکڙا، موسيقي، محبت، پيارا باغ، سنڌ واهه، بيگاري، شاهي باغ، مختلف پاڙا، اداسيون، مايوسيون، خوشيون، حيرانگيون، اچرج، کج کج ،کلڪار، للڪارون، ترقيون، تنزليون، روشينون، اونڌاهيون، ستارا، آسمان، زمينون، سندر چهرا، کلندڙ ٻار، وڻندڙ موسمون، ڪاڙها، وڏيو وڏيون شخصيتون، الائي ڇا ڇا سمايل آهي، الائي ته ڪهڙا ڪهڙا احسان آهن، ائين لڳندو اٿم محو خواب هجان، ۽ سڀ منظر سامهون هجن، جڏهن جاڳ ٿئي ته مزو نه اچي، هوش ۾ بيخودي الوپ ٿي وڃي، پوءِ رکي رکي پور پون، احسان جاڳن، پوءِ توائي ٿي ويندو آهيان، پنهنجو پاڻ تي پيوجڪ کائيندو آهيان، اتي ماڻهو، اهي منظر، اهي ڪومل احساس، اهو شهر، اهي شادمانا، اهي پيار جون پچارون، سڀ ڪاڏيو ويا، ڇا ورهاڱو ايترو زورآور هيو، جو هو اسانکان اسان جو سڀڪجهه کسي ويو،پوءِ پيو انهن احساسن جي اپٽار ڪندو آهيان ،مان ڪوشش ڪندو آهيان ته پنهنجي وت ۽ وس آهر انهن کي ڇڪي پنهنجي من مان ٻاهر ڪڍان، پر مان اڪيلو۽ هيڏو شهر، وسيلن جي کوٽ، هر ماڻهوءَ جا پنهجا پنهجا ڪم ۽ مصروفيتون، ڪنهن کي پئي آهي جو وقت ڪڍي اهڙا ڪم ڪري، جيڪو منهنجوپنهجو پاڳل من ڪرڻ ٿو گهري. الائي ڇو اهڙي حالت ۾ شيخ اياز جي ڪلام جون هي ٻه سٽون ذهن تي تري اينديون آهن:

آءُ اڪيلو سامهون سٿ

خنجر خنجر ڪيئي هٿ

بس، ائين ئي کڻي سمجهو ته بيدل مسرور بدوي به منهنجي لاشعور جو هڪ حصو آهي، مان سائين کان معرزت ڪيان ٿو ته مان اهو ڪجهه ڪري نه سگهيو آهيان، جيڪو مونکي ڪرڻ گهربو هيو، بس، سائينءَ جون ڳالهيون اوهان دوستن جي آڏو رکڻ ٿو چاهيان، مان سائين بيدل کان هڪ چڱو خاصو انٽرويو ڪرڻ پئي چاهيو، پر مان ڪري نه سگهيس، مان سائين کان وقت وٺي،سائينءَ ڏي وڃي نه سگهندو هوس، وري ويس ته مون وٽ ڪا وڏي ڪئميرا نه هئي، الائي ڇو ان ڏينهن من ۾ آنڌمانڌ هئي، الائي ڇو ان ڏينهن من ٻڏل هو، مان اهو ڪجه پڇي نه سگهيس، انهن شين جي اپٽار ڪري نه سگهيس، جيڪي ڳالهيون منهنجي من ۾ هيون، ائين ڇو ٿيو، ڇا لاءِ ٿيو، ان لاءِ سائينءَ کان معذرت ۽ پنهنجي سمورن دوستن کان به، مون ۾ اپار عيب هوندا، ڪوتاهيون هونديون، پر منهنجي، پنهنجي شهر جي انهن ماڻهن سان محبت آهي، ايترو اڻميو پيار آهي، جنهن کي مان هتي بيان ڪري نٿو سگهان، جن به منهنجي شهر ۾ تخليق، تخليقي سوچ ۽ تعمير جي اپٽارڪئي آهي، بيدل سائين انهن مان هڪ آهي.

مونکي ڏهه ڏهه منٽن جي ڪلپ ڪرڻي هئي، پر مان لاشعوري طور ڪٿي منجهيل هيس، هوش پئي آيو ته پندرنهن منٽ ڪراس، جڏهن ڏس ته پندرنهن منٽ ٽپيا پئي، هر هر اها شيءِ ٻيهر ڪرڻ نه پئي چاهي، مان سائين بيدل کي ٻڌائي نٿي سگهيس، ته منهنجي من ۾ ڇا جي بيچيني هئي، پر، اها بيچيني به گهٽ نه هئي ته مان پنهجي لاشعور جي اپٽار ڪيان، سائين بيدل جو انٽرويو ڪيان، سائينءَ جون اهي ڳالهيون اڳتي آڻيان، جيڪي نه رڳو اسانجي نوجوان کي ڪم اچن پر سڀني سنڌ واسين کي پتو پوي ته سائين بيدل ڇا ٿو سوچي، هوڇو ناول لکندو رهيو آهي، هن ڇو شاعري ڪئي، هن اداڪاري ڇو ۽ ڪنهن لاءِ ڪئي، هن جي من ۾ ڇا هيو، هن موسيقيءَ ۾ ايترو چاهه ڇو پئي ورتو، هن اياز جي نظم “ڏوهي هان! ڏوهي هان!” ۾ اها جذباتيت ڇو ڀري، جيڪا لونءَ لونءَ ڪانڊاري ٿي وجهي، آخر ڇا هيو، جو هن قيوم طراز جي ڪلام “ڳوڙها اگهه تون پنهجي ڳل تان” کي ڳائي دلين ۾ هڪ ازلي درد پيدا ڪيو. سچل ڳوٽ ۾، مان سائينءَ بيدل جي واتان،ڀرسان ويهي، سندس ئي ڪمري ۾، آمهون سامهون سڀ ڪلام ڇڏي، الائي ڇو رڳو ٻه ڪلام ئي ٻڌڻ پئي چاهيا، هڪڙي وائي، جيڪا سندس والد صاحب، سائين فقير مسرور جي آهي “يار!سهڻل جا سور، سرتيون مونکي سخت ستائن” ۽ ٻيو استاد بخاريءَ جو ڪلام

“نيڻ تنهجا شرابي شرابي،

گيت مهنجا گلابي گلابي

شوق شيشا کڻن

عشق اوتي پيئن

شهر ليکي شرابي شرابي”

هاڻي جن به اهي ڪلام ٻڌا آهن، اهي ڪاٿو ڪري سگهن ٿا ته انهن جي ٻڌڻ مهل ماڻهوءَ جي ڇا حالت هوندي آهي، مونکي هڪ آرٽست، هڪ موسيقار، هڪ ڳائڻي، هڪ اداڪار، هڪ ناول نگار، هڪ پروڊيوسر، هڪ صوفي منش، شڪارپور جي بدوي خاندان جي فرد، هڪ صافي سٿري ماڻهوءَ، سائين مسرور فقير جي اولا، سائين مٺل ڀاءُ جو انٽرويو ڪرڻو هيو، مان کوئجي ويو هوس، مونکي خبر هئي، مان اهو ڪجهه نٿو ڪيان، جيڪو ڪرڻ گهرجي، اها رواني خبر ناهي، ڪٿي رڪجي وئي، هن جي نيڻن ۾ اتهاس هيو، هڪ سوچ هئي، هڪ معنيٰ خيز گهور هئي، هڪ هلچل هئي، مان اهو سڀ ڏسي، شانت ٿي ويس، هن جي گهرائيءِ کي ڏسي، مونکي اياز جي ئي ڪلام جون سٽون ٿيون ياد اچن ته:

تنهجو انت اٿاهه، مان ڇاڇر ۾ ڇيرون

مان بيهجي ويو هوس، مان بس ٻڌڻ پئي چاهيو، مان ڪنهن ڳولها ۾ هوس، خود گم ٿي ويو هوس، خود کوئجي ويس، هوش آيو ته محسوس ٿيو، شيون رهجي ويون، ڳالهيون ته ٿي ئي نه سگهيون، مان جنهن ڪم لاءِ آيس، اهو ته ڪري ئي نه سگهيس، بس، جيڪو آهي، جيترو آهي، کي غنيمت سمجهي ڳالهين کي ڳالهڙين ۾ تبديل ڪري، اسان ان شرط تي موڪلايو ته “سائين! ڪافي ڳالهيون ڪرڻيون هيون، رهجي ويون، انهن کي پورو ڪبو” بس، جيڪو آهي دوستن جي اڳيان رکان ٿو، اميد ته دوست پنهجي شهر جي هيرن جو قدر ڪندا، انهن جي پيار ۽ پاٻوهه واري قدمن جي پوئواري ڪندا، ان ۾ ئي اسان جي نجات آهي، مان مڃان ٿو، ته لاشعور ۾ جنگ به هوندي آهي، پر پاڻ امن جا متلاشي آهيون، پيار جا ڳولهائو آهيون، اسين پيار جي ان سفر کي اڳتي وڌائڻ ٿا گهرون ان اميد ته ته اسين وري پنهنجي لاشعور سان ڳنڍباساين ۽ وري ماڻڪ، موتي ۽ لعل لهي وٺينداسين، زندگي آهي ته اهي ڳولهايون هلنديون رهنديون!

انٽرويو جا چار حصا آهن ۽ اڃا انٽرويو رهيل آهي

1. http://www.youtube.com/watch?v=_I8JCF3Ho_g

2. http://www.youtube.com/watch?v=ght3jgHH_Xs

3. http://www.youtube.com/watch?v=xaPi-_q4koE

4. http://www.youtube.com/watch?v=xU_B-HJZGgc

_____________________________________

My Shikarpr on Face Book

1. https://www.facebook.com/groups/73795529124/ (My Shikarpur Group on Face book)

____________________________________________________________________________

2. (My Shikarpur Page on Face book

https://www.facebook.com/pages/My-Shikarpurs-Pictures-%D8%B4%DA%AA%D8%A7%D8%B1%D9%BE%D9%88%D8%B1-%D8%AC%D9%88%D9%86-%D8%AA%D8%B5%D9%88%D9%8A%D8%B1%D9%88%D9%86/276951593081

___________________________________________________________________

حسام ميمڻ

10 فيبرور 2012

ڪراچي

موبائيل: 0334 3675045

اي ميل: memonhisam@yahoo.co.uk